donderdag 5 mei 2011

#07. Wat bewaakt de Leeuw op de Lemelerberg?

Onderaan hoofdstuk #01 Ons Verwonderen Rondom Ommen staat een
lijst van weblogs onder het motto OnsVerwonderenRondomOmmen
en van Bijdragen op het forum van OudOmmen.nl onder

------------------------------------

Mysteries rondom Ommen (2)
Waarover waakt de Leeuw op de Lemelerberg?
in aansluiting op
Mysteries rondom Ommen (1): 1, 2 of 3 brandtorens op de Lemelerberg? van maandag 18 april 2011 [click op april hiernaast]
Eigen nieuwsgaring; tekst van 26-2-11 bijgewerkt op donderdag 5-5-11.

Park 1813 en het standbeeld van de Nederlandse Leeuw herdenken bij restaurant De Lemelerberg het formele ontstaan van Nederland in dat jaar. In de tekst op de achterkant van het monument valt de aandachtige lezer de 'Oranjebond van Orde' op en daarin zit voor ons het mysterie van de Leeuw in Park 1813 dat we pas onlangs hebben ontdekt na vele jaren er achteloos aan voorbij te zijn gewandeld. Voor deze gelegenheid plukken we die tekst van het forum van oudommen.nl [1]:

'Het park 1813 is in 1913 ter herdenking van Nederland’s onafhankelijkheid gesticht door den Oranjebond van Orde op aanstichten van zijn voorzitter Jhr. J. Hora Siccama van de Harkstede. Het werd met de andere bondsbezittingen in 1923 aan de Nederlandsche Heidemaatschappij geschonken. Ter herinnering aan de stichting van dit park richtte die bond een monument op dat de Nederlandsche Heidemaatschappij in 1934 verving door het thans bestaande. Daartoe in staat gesteld door een legaat van Jhr. J. Hora Siccama van de Harkstede voornoemd.' [foto OudOmmen.nl]

De argeloze wandelaar die dat leest krijgt bij de ORANJEBOND V. ORDE, zoals het er letterlijk in kapitalen staat, allicht associaties met Oranjehuis, ridderordes, ordetekenen of onderscheidingen en wat dies meer zij. Groot is dan ook soms de verbazing bij het horen van wat er achter zit. Het monument is niet alleen ergens vóór, maar vooral ook ergens tégen en wel het Socialisme uit die tijd [2] en dus weer vóór armoedebestrijding [3].
Dat waren nog eens tijden: als de hoge heren van toen iets niet zinde, dan deden ze er nog iets aan... Het zal wel altijd een mysterie blijven of ze in onze eeuw hun pijlen ook met even effectieve actie op dezelfde doelgroep zouden richten? [Foto tekst van 22-11-2009 vóór de restauratie in 2010]

Kwartjesberg 2009 - De bij de Bond van Orde horende [3] Kwartguldenvereniging heeft ook elders in het land met ingezamelde kwartjes woeste gronden aangekocht, zoals het Drouwenerzand met zijn Kwartjesberg [4] om die te laten ontginnen [5] door armlastige mensen. Net als op de Kwartjesberg stond ook hier achter het restaurant De Lemelerberg een brandtoren waar we in ander verband wellicht nog op terugkomen. Opvallend is dat je nu nog van oudere buurtbewoners, die in hun jeugd de brandtoren op de Kwartjesberg beklommen, op de vraag of zij toen van de anti-socialistiche achtergrond van deze ontginning wisten het antwoord krijgt: “Natuurlijk niet!”

Het verhaal van ‘Park 13’ staat ook prachtig beschreven in [6] Per auto en te voet (1919): Wandeling 12 [...] We zijn n.l. aangeland in een der terreinen waar de Oranjebond van Orde en de Kwartguldens-Vereeniging voor Heide-Ontginning werkzaam zijn, en waar, ter herinnering aan het eeuwfeest van onze onafhankelijkheid, het ‘Park 13’ in aanleg is, met als middelpunt het steenen monument. Er moet hier een park ontstaan met olmen en iepen, beuken en eiken, dat een waardig, nationaal monument moge worden onder de hoede der Nederlandsche Heidemaatschappij. […]

Landgoederen met mysterieuze namen zoals Mattaram, Mataram of Materam (waar we later wellicht op terugkomen) staan op een kaart uit 1903 [7][9] > http://overijssel1880-1930.blogspot.com/2009/12/wandelgids-voor-dalfsen-rechteren.html [...] houdt ge er van ‘den landbouw te bespiên’, volg van af de halte de kronkelende Marshoekersteeg, welke u in tien minuten aan den Zwolschen grindweg brengt. Rechts, een minuut of wat terug naar den kant van Zwolle, het landgoed De Horte; vlak vóór u Materam, een vervallen, tot den grond toe afgebroken grootheid, doch om zijn reusachtig houtgewas en smaakvollen aanleg een bezoek dubbel waard. Toestemming daartoe dient gevraagd op de boerderij aan de poort. De grintweg oostwaarts - ge zijt ruim een half uur van Dalfsen - leidt door de buurtschap Emmen.

Nog een aantrekkelijkheid van Park 1813 is het sterrebos, ofwel Gedachtnisbosje zoals het in de buurt ook wel heet, omdat je daar goed moet opletten om niet te verdwalen. In de buurt van Rechteren bij Dalfsen ligt nog een sterrebos met nu camping Starnbosch aan de Sterrebosweg middenonder op de kaart. [8] [Click op de luchtfoto's voor vergroting; Lemelerberg boven; Rechteren daaronder.]

Ook over de [9] Wandelgids voor Dalfsen, Rechteren, Vilsteren, Het Laar en Ommen: Naar Dalfsen langs landgoederen en buurtschappen als Mataram, De Horte, Hessum en Emmen valt wellicht later nog veel te vertellen in verband met lanceerinrichtingen voor de V2’s die, meteen achter de Archemerberg waar Park 1813 aan grenst, in Archem aan de Vinkenweg werden opgeslagen en geassembleerd.

Een bijzonderheid waar ik pas vorig jaar op werd geattendeerd zijn de zes pijlen die de Leeuw in z’n linker klauw houdt en die de eerste gewesten (voorlopers van de latere provincieën) van toen symboliseren.

Ach…, er valt nog zoveel te vertellen over dit park [als dit verhaal al niet te lang is], zoals over de azuren liggende faun [die ik zelf ook nog steeds niet heb gezien] dicht bij het restaurant, het bezoek van de koningin vorig jaar en haar gesprek met schaapherder Teun Heuver en zijn prachtige kudde [zie de foto op de site van het restaurant dat ik nu even niet kan vinden], over wat zeer zware regenbuien en het landijs met het landschap heeft gedaan zoals het achterlaten van de Dikke Steen, over Koffiehuizen van den Volksbond te Ommen en Amsterdam [10], over het jaar 1813 dat er in Ommen paarden van Kozakken werden beslagen [11], en de beeldhouwer van de leeuw, zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Gijs_Jacobs_van_den_Hof en zo voorts en zo verder….

Nieuwe mysteries rond Ommen; het houdt niet op:
Was er rond 1813 al wel een socialistische beweging?
Waarom is die anti-socialistische Leeuw dan rood?

Wordt vervolgd.

----------------------------------

bronnen

[1] Tekst standbeeld “Leeuw” > http://www.oudommen.nl/?p=6443 > 26 Op zoek naar … de complete tekst op herinneringsplaat monument Park 1813 - 17 maart 2009 > Reactie door M. Koggel 9-1-2011: Voor de vraagsteller zal het antwoord te laat komen maar wellicht hebben anderen er ook wat aan. Het monument op de Lemelerberg is in 2010 opgeknapt evenals de directe omgeving. Ook is er een rolstoelpad aangelegd. De tekst op het monument luidt als volgt: [alles in kapitalen; zie de tekst en de foto ernaast - gb]

[2] Oranjebond van Orde tegen het socialisme > http://nl.wikipedia.org/wiki/Oranjebond_van_Orde > De kop van Sociale Stemmen (“Weekblad gewijd aan de bestrijding van de sociaal-democratie”) ; orgaan van de Oranjebond van Orde en de Kwartguldenvereniging voor heideontginning. De Oranjebond van Orde was een in 1893 in Utrecht opgerichte anti-socialistische organisatie met als doel armoedebestrijding. De Oranjebond van Orde werd in 1893 te Utrecht opgericht door onder anderen jhr. Johan Hora Siccama van de Harkstede. De bond wilde een dam opwerpen tegen het opkomend socialisme door maatschappelijk wanorde te bestrijden en trouw te zijn aan het Oranjehuis. De oprichting van de bond was een direct gevolg van de sociale onrust in die periode (onder meer in de Gronings-Drentse veenkoloniën). Net als de Maatschappij van Weldadigheid [ http://nl.wikipedia.org/wiki/Maatschappij_van_Weldadigheid ] trachtte de bond armoede te bestrijden door verpauperde fabrieksarbeiders uit de steden te laten werken in de ontginningsgebieden van Nederland. De bond wist gebieden in diverse delen van het land in eigendom te verwerven, onder meer in Drenthe (Uffelte, Assen en Drouwenerzand), in Overijssel (bij de Lemelerberg, waar het Park 1813 werd aangelegd), in Gelderland (Ugchelerbos) en in Noord-Brabant (Rovertsche Heide bij Hilvarenbeek).

[3] http://nl.wikipedia.org/wiki/Kwartguldenvereniging - De Kwartguldenvereniging voor heideontginning was een steunorganisatie van vrouwen voor de anti-socialistische Oranjebond van Orde. - Voor de financiering van de activiteiten werd in 1894 de Kwartguldenvereniging opgericht. - Al direct na de oprichting probeerde de vereniging in diverse plaatsen in het land steuncomités van dames op te richten (zie afbeelding), die zich zouden belasten met de inzameling van de jaarlijkse contributie (een kwartje). De opbrengsten van de vereniging werden aangewend voor de aankoop van woeste heidegronden alsmede voor de uitgave, samen met de Oranjebond van Orde, van een weekblad Sociale Stemmen, dat zich richtte op de bestrijding van de sociaaldemocratie. Eén van de begunstigers van de Kwartguldenvereniging was Koningin Emma, die ook beschermvrouwe van de vereniging was. Ook de Kwartjesberg bij het Drouwenerzand is een herinnering aan het bestaan van deze vereniging.

[4] http://nl.wikipedia.org/wiki/Kwartjesberg - De Kwartjesberg is een heuvel en een recreatiecentrum in Drouwen, nabij het Drouwenerzand en dankt haar naam aan de Kwartguldenvereniging, een steunorganisatie van de Oranjebond van Orde. In 1903 verwierf deze bond met behulp van de financiële middelen van de Kwartguldenvereniging een nog onontgonnen heidegebied het Drouwenerzand. De bedoeling was om de gebieden te ontginnen met inzet van verpauperde arbeiders uit de steden, tegelijkertijd wilden bond en vereniging een dam opwerpen tegen de oprukkende invloed van de Sociaaldemocratie. Hiertoe werd een weekblad Sociale Stemmen door beide organisaties uitgegeven.
Als eerbetoon aan de vereniging werd een heuvel in het gekochte natuurgebied de Kwartjesberg genoemd. Het op deze plek gevestigde recreatiecentrum ontleende zijn naam weer aan deze heuvel. Op 30 en 31 mei 1912 maakten de leden van de Oranjebond van Orde een tweedaagse excursie naar de door de bond aangekochte Drentse zandverstuivingen. Volgens een artikel in de NRC stond men eenvoudig paf bij den aanblik van wat door 's Bonds initiatief en het talent van de Nederl. Heide-Maatschappij van inktkokerzand en kwartjes was terecht gebracht. In 1923 werden, bij de opheffing van de Oranjebond van Orde, de bezittingen (waaronder het Drouwenerzand) overgenomen door de Nederlandse Heidemaatschappij.

[5] grote ontginningen > http://www.encyclopediedrenthe.nl/Ontginningsmaatschappijen - Organisaties die als doel hebben woeste gronden rendabel te maken door ontginning. - De oudste op dit terrein is de Maatschappij van Weldadigheid [ http://nl.wikipedia.org/wiki/Maatschappij_van_Weldadigheid ] geweest. In 1893 werd te Utrecht de Oranjebond van Orde opgericht, welke zich ontginning op ideële basis tot doel had gesteld. Ze probeerde haar doel, armoedebestrijding om daarmee het socialisme te voorkomen, te bereiken door ontginning. Zo zette ze huizen in de omgeving van Assen (het Peelerveld, 1897). In 1901 verwierf ze woeste grond in Uffelte (80 ha); in 1903 het Drouwenerzand (300 ha). Dat laatste werd gedeeltelijk bebost. De Oranjebond had sterke bindingen met de Heidemij. Deze fungeerde een aantal jaren als administrateur van de Oranjebond.

[6] van de Dikke Steen langs de Leeuw naar Lemele
[ > Kaart Wandeling 12 Per auto en te voet.doc] [kaart Dalfsen-Ommen] ‘Park 13’ > Per auto en te voet (1919): Wandeling 12 [...] Hebben we genoeg van het schouwspel, dat ons trouwens voor een groot deel op de verdere wandeling over den berg vergezelt, dan dalen we af naar de zijde waar het bosch de westelijke helling voor een deel bedekt, om langs den rand van het Bosch den grooten steen te bereiken. Deze steen, bijna 11 M. in omvang en 2.70 M. hoog, bestaat uit verhard zand en klei, terwijl er zich sporen van metalen: lood, koper, ijzer en tin, in bevinden; dichtbij bevinden zich ook de beide bronnen, waarvan de Blikken Fontein vlak bij den steen is gelegen. Een goed voetpad voert ons verder langs den oostrand van den berg, waar nog steeds de geheele oostelijke vlakte voor ons open ligt; aan het pad kunt ge merken, dat ge in een terrein zijt gekomen, dat in ontginning is. We zijn n.l. aangeland in een der terreinen waar de Oranjebond van Orde en de Kwartguldens-Vereeniging voor Heide-Ontginning werkzaam zijn, en waar, ter herinnering aan het eeuwfeest van onze onafhankelijkheid, het ‘Park 13’ in aanleg is, met als middelpunt het steenen monument. Er moet hier een park ontstaan met olmen en iepen, beuken en eiken, dat een waardig, nationaal monument moge worden onder de hoede der Nederlandsche Heidemaatschappij.
Wilt ge dezen Oranjebond, die sympathie verdient, steunen, zie hier het adres der Directie: Emmastraat 56, Hilversum, en dat van de Secretaresse der Kwartguldens.Vereeniging, v. Hoornbeekstrat 60, 's-Gravenhage.
We verwijlen nog eenigen tijd bij dit herinneringsmonument om voor het laatst te genieten van het ruime uitzicht, want thans gaat het naar beneden, het gehucht Lemele tegemoet. […]

[7] Mysterieuze namen > Wandelgids voor Dalfsen, Rechteren, Vilsteren, Het Laar en Ommen: Naar Dalfsen (1903) 3e kaart van boven > Dalfsen-krt3.jpg.doc […] Rechts, een minuut of wat terug naar den kant van Zwolle, het landgoed De Horte; vlak vóór u Materam, een vervallen, tot den grond toe afgebroken grootheid, doch om zijn reusachtig houtgewas en smaakvollen aanleg een bezoek dubbel waard. Toestemming daartoe dient gevraagd op de boerderij aan de poort. De grintweg oostwaarts - ge zijt ruim een half uur van Dalfsen - leidt door de buurtschap Emmen. [die je hier niet verwacht…]

[8] Sterrebos > http://overijssel1880-1930.blogspot.com/search/label/Dalfsen%20%281903%29 - Starnbosch Sterrebosweg 4, 7722 Dalfsen

[9] - 29 mei 2002 - http://www.oudommen.nl/?p=162#more-162 – Landschap Overijssel eigenaar van Park 1813 – Cultuurgeschiedenis - Park 1813 is rond 1913 ontworpen en aangelegd ter gelegenheid van het eeuwfeest van de onafhankelijkheid van Nederland en de Slag bij Waterloo. Een monument met leeuw bovenop de Lemelerberg herinnert daar nog aan. Een onderdeel van de parkaanleg is de lanenstructuur en het zogeheten Sterrenbos. Een bijzonderheid van Park 1813 is ook dat een groot aantal lanen de ‘straatnamen’ dragen van hoogwaardigheidsbekleders uit die tijd. Nu de aankoop een feit is zal een start worden gemaakt met het herstel van de cultuurhistorische waarden in het park, zoals bijvoorbeeld herstel van de lanen en van het sterrenbos.
Betrokken partijen - Park 1813 was in eigendom en beheer van Boreon BV, een dochteronderneming van Arcadis. Landschap Overijssel is een provinciale natuurbeschermingsorganisatie die zich o.a. bezighoudt met beheer van natuurterreinen, maar daarnaast ook met advisering aan particuliere grondeigenaren, agrariërs en gemeenten over kleinschalig natuurbeheer. Hierbij wordt samengewerkt met 3000 vrijwilligers in de gehele provincie. Bron: Nieuwsarchief Landschap Overijssel – 29-05-2002

[10] http://www.oudommen.nl/?p=1411#more-1411 - 1903 Koffiehuis van den Volksbond

Het karakteristieke pandje aan de Kruisstraat 1 na restauratie
In opdracht van Baron F.E. Mulert is dit pand in 1903 gebouwd als “Koffiehuis van den Volksbond”. In 1908 werd hier de eerste “Oprechte Ommer Courant” gedrukt.
Na eerst als woonhuis en bakkerij dienst gedaan te hebben liet Baron F.E. Mulert het pand in 1903 verbouwen tot een “Koffiehuis van den Volksbond” met als doel de jeugd van de straat te houden. Maar de jeugd kwam er niet en als ze zich wel eens liet zien werd de boel op de kop gezet omdat de kasteleins die regelmatig werden opgevolgd er geen orde konden houden. Toen de hele inventaris nog eens weer kort en klein werd geslagen was de maat vol: de tent ging voor goed op slot. Het pand werd in 1908 gekocht door Dirk van Eerten. Die begon er een drukkerij waaraan verbonden de uitgave van een plaatselijk blad, de Oprechte Ommer Courant.

links Ommen – rechts A’dam
> http://www.iisg.nl/archives/en/files/v/10776230full.php - Archief Volksbond tegen Drankmisbruik – Oprichting - De "Volksbond, vereniging tegen Drankmisbruik" werd in 1875 opgericht onder de naam "Multapatiorsbond". Zowel de naam (Multapatior betekent "ik lijd veel") als de oorspronkelijke doelstellingen hingen nauw samen met de persoonlijkheid van de oprichter van de bond, Louis Philippona. Hij werd geboren op 11 juni 1827, te Rotterdam. […] Periode 1875 – 1900 - De Multapatiorsbond werd 3 september 1875 opgericht onder het motto 'misbruik van drank een maatschappelijk kwaad'. Doel was het alcoholisme dat zich, als gevolg van de erbarmelijke slechte sociale omstandigheden manifesteerde, te bestrijden door "opvoeding en ontwikkeling van het volk". De middelen die werden gezocht om dat doel te bereiken, waren aanvankelijk de oprichting van koffiehuizen, wacht- en schaft-lokalen, waar alcoholvrije dranken waren te verkrijgen. Ook het beoefenen van huisvlijt, handenarbeid, het kweken van bloemen, het bewerken van tuintjes, het bevorderen van goede ontspanning en het beoefenen van sport, behoorden daarbij. […] Van grote betekenis waren de koffiehuizen, opgericht als alternatief voor de kroeg.

[11] Kozakken en de Darde Klokke > De tweede bestuurslaag in Overijssel. >
http://www.historischcentrumoverijssel.nl/NR/rdonlyres/69A37914-7CA1-47BF-AB7D-EEFEF273BBC0/0/06.pdf > Voorgeschiedenis > Met de Volkerenslag bij Leipzig in october 1813 werd het lot van het Napoleontische rijk, waarvan sinds 1810 ook de voormalige Koninkrijk Holland een integraal deel uitmaakte, bezegeld. Op 9 november daaropvolgend verschenen de eerste geallieerden - een groep vrij ongeregelde Russische kozakken - aan de grenzen van Overijssel. Drie dagen later trokken ze de stad Zwolle binnen,…
> 18 oktober 2008 - http://www.oudommen.nl/?p=2398#more-2398 - De Slag bij Ane komt tot leven in Ommen Verder werd de “nacht”’ in het museum gevuld met een verhaal over het mysterie van de verdwenen luidklok van de hervormde kerk. De zogeheten “Darde Klokke” zou ooit naast de twee bestaande luidklokken in het klokkenhuis hebben gehangen, maar na te zijn gestolen uiteindelijk gedumpt in een diepe kolk van de haven aan de Burggraven. Dat is gebeurd door de Kozakken toen die ooit Ommen waren binnengevallen. De klok is nooit meer teruggevonden, ondanks diverse zoekpogingen.
> http://www.oudommen.nl/?s=Kozakken&m - 1816 – Ingekomen stukken Stad-Ommen - Hendrikes Christianus Kerver is Mr. Smid te Ommen beslaat in 1813 paarden van de Kozakken. Bron: Archief Jan Lucas – 001010

PS: in een nog iets breder historisch perspectief
Park 1813 hoort samen met het kleinere object de Kwartjesberg in het Drouwenerzand en de grotere werkverschaffingsprojecten bij Veenhuizen en Frederiksoord tot instrumenten ter verbetering van het sociale klimaat die onze maatschappij ook nu nog of weer zeer ontbeert. Het is een groot mysterie waarom politici van nu niet lijken te willen begrijpen dat de oplossingen voor onze buitensporig grote sociaal-maatschappelijke problemen nog niet eens zo lang geleden al zijn uitgevonden en toegepast. In het dorp van mijn jeugd Appelscha woonden we tegenover het ‘boefjeskamp’ van het toenmalige ministerie van Bijzondere Jeugdzorg en wij hebben die gastjes nooit gezien. Die zaten daar effectief opgesloten. Staatsman Lubbers heeft destijds tevergeefs geprobeerd om die broodnodige kampen weer terug te krijgen, maar werd door de politiek daarin effectief tegengewerkt. Als dat geen mysterie is, maar … gelukkig is politiek niet mijn vak...

-----------------------------------

Bijlagen

[6] Kaart Wandeling 12 Per auto en te voet.doc [kaartbeeld Dalfsen-Ommen] bij ‘Park 13’ > Per auto en te voet (1919): Wandeling 12
[7] Wandelgids voor Dalfsen, Rechteren, Vilsteren, Het Laar en Ommen: Naar Dalfsen (1903) 3e kaart van boven > Dalfsen-krt3.jpg.doc

-----------------------------------

Mijn artikelen op OudOmmen.nl staan onder: [zie de weblogs onderaan]
1. Geslacht Ten Oever vindt oorsprong in Stegeren
2. Privé: De leeuw keek hautain achterom
3. 6 Op zoek naar … de geschiedenis achter het gedenkmonument bij Stegeren
4. 9 Op zoek naar … antwoord op de vraag of er vroeger in Salland ook het overlijden van een boer aan zijn koeien werd aangezegd
5. 26 Op zoek naar … de complete tekst op herinneringsplaat monument Park 1813
6. 52 Op zoek naar … de eerste, liggende leeuw op de Lemelerberg
7. 31 Op zoek naar … welke datum die bevrijding kwam
8. Zoekplaatje 80 - Waar lag woonoord Eerde?
9. Zoekplaatje 77 - Brandtoren en/of luisterpost?
10. Zoekplaatje 78 - wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg
11. Bos tussen twee evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg?
12. Zoekplaatjes 83 – Koepel op de zuidhelling van de Lemelerberg
13. 53 Op zoek naar … wie was in Twilhaar?
14. ‘t Zuute Plassie met Hofker en “putmeesters”
15. 57 Op zoek naar … belangrijke historische gebeurtenis in herberg De Nieuwe Brug en relatie met de Leeuw op de Lemelerberg
16. 58 Op zoek naar … wie weet waarom … - geit in paardenstal

--------------------------------------------------


Onderaan hoofdstuk #01 Ons Verwonderen Rondom Ommen staat een
lijst van weblogs onder het motto OnsVerwonderenRondomOmmen
en van Bijdragen op het forum van OudOmmen.nl onder

1 opmerking: